لزوم ارتقای سیاست همسایگی به سطح ستاد ملی

از منظر استراتژیک، امروزه  اصل همزیستی مسالمت‌آمیز با همسایگان  مفهومی پذیرفته شده به نظر می‌رسد. تاریخ اما نشان داده که همه دولت‌ها چنین سیاستی را دنبال نکرده‌اند‌؛ نمونه آن حملات صدام به ایران و کویت یا رفتار تهاجمی آلمان نازی علیه همسایگان  یا رفتار اخیر  ایالات متحده با کشورهای همجوار. در بُعد ژئوپلیتیک در ایران، سیاست همسایگی بر پرهیز از تنش در مرزها استوار است. افزون بر این، از نظر ژئواکونومیک نیز روابط با همسایگان به شرط مدیریت درست می‌تواند منشأ تأمین منافع متقابل ملل منطقه باشد. گسترش تجارت وتبادلات باکشورهایی همچون ترکمنستان، قزاقستان، عراق، پاکستان و افغانستان این امکان را فراهم می‌کند که بخش عمده‌ای از نیازهای اقتصادی کشورها بدون وابستگی به مناطق دورتر و قدرت‌های فرامنطقه‌ای و به‌خصوص غربی تأمین شود‌؛ موضوعی که از منظر ژئو‌اکونومیک اهمیت بسیار دارد و در عین حال شکوفایی و ثبات منطقه‌ای زمینه اختلافات یا مداخلات بیگانه در منطقه را بزداید. 
وجود پیمان‌هایی مانند «اکو» نمونه‌ای از سازوکارهای منطقه‌ای است که ظرفیت تأمین نیازهای کشورهای عضو را دارد. در سطح گسترده‌تر، تسهیل همکاری‌ها در قالب پیمان‌های منطقه‌ای نیز اهمیت دارد‌؛ چه در موضوع کاهش و لغو تعرفه‌ها، چه در لغو یا تسهیل روادید و چه در بحث تشکیل اتحادیه‌های تجاری. حتی اگر ایجاد اتحادیه‌ای شبیه اتحادیه اروپا در منطقه امکان‌پذیر نباشد، دست‌کم می‌توان با تسهیل فرآیندها و تقویت همکاری‌ها مسیر را برای همگرایی بیشتر هموار کرد. 
در این مسیر، ایران باید نقش پیش‌رو داشته باشد و از طریق مذاکره با تک‌تک همسایگان، تجارت را تسهیل و سازوکارهای گمرکی را کارآمد کند. در سطح داخلی وجود «ستاد ملی امور همسایگان» می‌تواند کارگشا باشد. موضوعات مربوط به رغم قرابت جغرافیایی همسایگان بسیار متنوع و گاه اختلاف برانگیز است‌؛ از مسائل گمرکی و روادید گرفته تا اختلافات آبی، مالکیت مخازن نفت و گاز، قاچاق، مسائل مرزی، مهاجران و بسیاری موضوعات دیگر. بنابراین، لازم است یک ستاد ملی تشکیل شود تا همه این موضوعات را یکجا بررسی و مدیریت کند. وزارتخانه‌های کشور، نفت، نیرو، نیروی انتظامی و سایر نهادهای مرتبط باید در این ستاد حضور داشته باشند. این ستاد ــ با ریاست رئیس‌جمهور یا معاون اول ــ می‌تواند تحلیل جامع و هماهنگی کامل را برای هرگونه سفر و مذاکره با کشورهای همسایه فراهم کند. لازم است پیش از سفر، همه مسائل به‌صورت جامع تحلیل شود و در دستور کار قرار گیرد. همچنین، پیگیری اجرای توافقات علاوه بر خود ستاد باید از طریق رسانه‌ها، صداوسیما و مطبوعات انجام شود تا هیچ موضوعی پس از سفر رها نشود.